Blootstelling aan kwartsstof onder de loep

Kwarts en silicose

Kwarts is een van de meest voorkomende mineralen ter wereld. Meer dan 12% van de aardkorst bestaat uit kwarts. Het zit in vrijwel alle steensoorten, zoals marmer, zand en cement. “Bij het bewerken van deze materialen komen kleine deeltjes kwarts in kristalvorm vrij, met heel scherpe structuren”, vertelt Pim. “Bijvoorbeeld bij tegels snijden, een sleuf in een muur frezen, gaten boren of cement mengen. Adem je kwartsstof in, dan kunnen heel kleine deeltjes in je longen terechtkomen. Eenmaal in de longen veroorzaakt het ontstekingsreacties en leidt het geleidelijk tot gebieden met verharding en littekenweefsel. Op den duur krijg je silicose. Dit is een ernstige en ongeneeslijke aandoening.”

Onderbelichte meerderheid

De risico’s van kristallijn kwartsstof zijn bekend en de grote bouwbedrijven hebben het scherp op de radar. Net als de grote steenproducenten. Maar is het probleem daarmee onder controle? Dat is een van de vragen die Pim in zijn onderzoek wil beantwoorden. “Er is veel onderzoek gedaan naar blootstelling aan kwartsstof, maar vooral bij grote bedrijven met een eigen afdeling health & safety en een strikt beleid. Maar veel mensen in de bouw werken bij kleinere bedrijven die hier minder budget voor hebben. Voor hen zijn de werkomstandigheden vaak anders. Mijn onderzoek richt zich vooral op deze onderbelichte meerderheid. Hoe zit het daar met de blootstelling aan kwartsstof? Want de aannames van bestaande onderzoeken zijn niet zonder meer ook van toepassing op deze groep.”

Hoge concentraties met composiet

Een onderwerp waar Pim in het bijzonder op inzoomt, is het gebruik van composietsteen. “Dat heeft de afgelopen decennia een hoge vlucht genomen, onder meer in keukenbladen. Daarmee zijn weer nieuwe vragen ontstaan rondom kwartsstof. Want waar in andere bouwmaterialen 30 tot 40 procent kwarts zit, is dat in composiet vaak 80 tot 90 procent. Hierdoor is composiet extreem hard, maar het betekent ook dat bij de bewerking veel kwartsstof kan vrijkomen. Waar vroeger mijnwerkers op latere leeftijd stoflongen kregen, zien we nu in landen waar composiet wordt geproduceerd al mensen van middelbare leeftijd met klachten. Dat roept ook vragen op over blootstelling in ons land, waar we weliswaar geen composiet maken, maar wel ruwe platen polijsten, op maat zagen, er gaten in frezen en meer. In mijn onderzoek kijk ik of er bij die bewerking ook blootstelling plaatsvindt, en hoeveel dan. En wat beter zou kunnen." 

Graven in een database

Een laatste onderdeel van het onderzoek is een databaseanalyse in samenwerking met Volandis. “Deze organisatie voor de bouw heeft een schat aan data verzameld uit PAGO’s in de sector (periodieke arbeidsgezondheidskundige onderzoeken). Voor mij zijn met name de metingen van longvolumes interessant. Een verminderd longvolume kan namelijk een indicatie zijn voor stoflongen, zeker in combinatie met risicofactoren die uit de bijbehorende vragenlijsten naar voren komen. We kijken of we verbanden kunnen vinden tussen verminderde longfunctie en bepaalde arbeidsomstandigheden. En zo ja, dan zouden we graag bij een kleinere groep gericht meten op blootstelling aan respirabel, dus inadembaar, kristallijn silica (kwartsstof).”

Open oproep

Via verschillende invalshoeken probeert Pim scherper in beeld te krijgen hoe groot het probleem is. En wat de belangrijkste risicofactoren zijn. “Hiervoor zijn we deels afhankelijk van de sector. Ik kom graag in contact met bouw- of installatiebedrijven die met composietsteen werken en bereid zijn metingen te laten uitvoeren bij hun werkzaamheden. Niet voor mij, maar voor de gezondheid van werkenden: want hoe meer inzicht we hebben in de mate van blootstelling aan kwartsstof en de effecten daarvan, hoe beter we werkenden hiertegen kunnen beschermen. Er wordt nog weleens gedacht: in de bouw is het nu eenmaal stoffig, maar dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Zelfs als je de bron niet kunt wegnemen, kun je met technische, organisatorische of persoonlijke maatregelen blootstelling verminderen. Er zijn allerlei mogelijkheden om de risico’s van blootstelling aan kwartsstof in te perken. Het in beeld brengen van die risico’s moet veel meer aandacht krijgen naar mijn mening.”

Meer weten of meedoen?

Wil je meer informatie over hoe Arbo Unie je organisatie en je medewerkers kan helpen om de risico’s van blootstelling aan schadelijke stoffen te beperken? Of wil je met je bedrijf bijdragen aan het onderzoek van Pim? Neem dan contact op met Iris Arends, directeur van het Arbo Unie Kennisinstituut Werk en Gezondheid, via Iris.arends@arbounie.nl.